KONCEPTI AHIRET
a) Kuptimi leksikor i fjalës ahiret
Fjala ahiret është femërorja e emrit foljor ahir me prejardhje nga rrënja ehr. Kjo fjalë që është mbiemër me kuptimin i pasëm si antonim i fjalës i evvel, i përparëm, e ka shumësin evahir.
Bëhen dy shpjegime për emërtimin ahiret. Sipas shpjegimit të parë, ahiret quhet bota e pasme e cila vjen pas jetës së kësaj bote. Sipas shpjegimit të dytë, bota ku ndodhemi bashkë me të gjitha qeniet në të dhe dimensioni jetësor që na rrethon aktualisht, quhet “e tashme” (dynja), kurse bota tjetër pas kësaj, quhet “e pasme, e pastajme” (ahiret).
b) Kuptimi terminologjik fetar i fjalës ahiret
Fjala ahiret është përdorur në Kuran si emërtim i një dimensioni të ri jetësor të pafund pas jetës së kësaj bote. Këtë e tregon fakti që për jetën e parë është përdorur fjala “úlá” (e para, e tashmja), kurse për jetën e dytë, fjala “áhir” (i pasmi, e pasmja).
Në veprat e kelamit, apologjetikës islame, termi ahiret është përkufizuar kështu: Ahireti është jeta e dytë që do të fillojë pas shpërthimit të kiametit dhe do të vazhdojë pafundësisht, ku përfshihen të gjitha ngjarjet dhe etapat e quajtura ringjallje (ba’th), grumbullim (hashr), llogaridhënie (hesap), peshore (mizan), ndërmjetësim për falje (shefaat), ura (sirat), parajsë (xhenet), ferr (xhehenem).
Në fakt, me vdekjen e një njeriu, fillon për të ahireti i tij, i cili vazhdon pafundësisht. Sipas kësaj, ndërsa një pjesë e njerëzve jetojnë dimensionin jetësor të kësaj bote, një pjesë tjetër kanë hyrë dhe ndodhen në dimensionin jetësor të ahiretit.
Ahireti në Kuran përsa i përket mundësisë dhe domosdoshmërisë së tij
Çështja e ringjalljes pas vdekjes dhe e marrjes në llogari të njeriut për ato që ka bërë, ka qenë dhe vazhdon të jetë një nga temat që e kanë preokupuar mendjen e njeriut qysh nga kohët më të vjetra, ndërkaq që mendimet pranuese dhe mohuese të kësaj janë alternuar vazhdimisht me njëra-tjetrën.
Historia njerëzore është bërë skenë e pikëpamjeve dhe qëndrimeve të ndryshme lidhur me çështjen e ringjalljes dhe jetës së pasme. Gjëja, në një farë mase, më e çuditshme për njerëzit të cilët nuk e kanë ruajtur dot natyrën origjinale të krijimit, ka qenë njoftimi i një Profeti se njeriu do të ringjallet pas vdekjes.
Shpeshherë, mrekullia e jetës ku ndodhet nuk ia ka frymëzuar njeriut të larguar prej vijës së natyrshmërisë së krijimit të vërtetën se jeta e pastajme do të jetë më e lehtë dhe më e thjeshtë. Në fakt, megjithëse çdo gjë dhe çdo dukuri flet vazhdimisht për këtë të vërtetë, ky tip njerëzish nuk e kanë dëgjuar ose nuk kanë dashur ta dëgjojnë ngaqë e kanë lëshuar veten në moskokëçarje dhe indiferentizëm. Prandaj, shumë njerëz u kanë kthyer shpinën atyre që ua kanë tërhequr vëmendjen dhe i kanë paralajmëruar për jetën e pasme dhe duke u kapur pas iluzionit se kiameti dhe jeta pas tij nuk kanë për të ndodhur, kanë zënë rrugën e mohimit. Duke e shprehur këtë situatë ku kanë rënë këta njerëz, Kurani thotë kështu: “Sigurisht që Dita e Kiametit do të vijë! Për këtë s’ka dyshim, por shumica e njerëzve nuk besojnë.” (Gafir, 40/59)
a) Faktorët e mohimit të ahiretit
Me synimin që kjo temë të kuptohet më mirë, do të ishte e dobishme që, para se të kalonim te mundësia dhe domosdoshmëria e jetës së ahiretit, të qëndronim shkurt mbi faktorët që i shtyjnë njerëzit në mohimin e ahiretit.
Në të kaluarën dhe në ditët e sotme, shumë njerëz nuk janë druajtur të flasin vazhdimisht mbi ahiretin për të cilin s’kanë ditur gjë, dhe, duke pretenduar se nuk kanë mundur ta rrokin jetën pas vdekjes me anë të mendjes dhe aftësisë njohëse, nuk janë prirur për ta pranuar atë.
Në këtë kuadër, shihet se në Kuran i ofrohen vështrimit një sërë shkaqesh si përsa u përket faktorëve lidhur me nënvleftësimin e mendimit dhe arsyes, si dhe për sa u përket faktorëve subjektivë që kanë çuar në mohimin e jetës së pasme, ahiretit.
Sipas Kuranit, ata që s’i besojnë ahiretit nuk kanë asnjë argument që të kënaq. Ndërkaq, mohuesit, ngaqë nuk e konceptojnë dot ahiretin me vështrimet e tyre sipërfaqësore ose ngaqë nuk tregojnë vendosmërinë e duhur dhe nuk bëjnë përpjekjet e nevojshme për ta konceptuar atë, nuk kanë mundur ta përballojnë shtysën për të hedhur në shesh shumë pretendime. Faktorët që i kanë shtyrë dhe i shtyjnë këta njerëz në mohimin e jetës së pasme, ahiretit, mund të përmblidhen nën këto tema e nëntema:
a-1 Faktorët lidhur me nënvleftësimin e mendimit të drejtë
Vlerësimi sipërfaqësor dhe me paragjykim
Njeriut i jepen informacione dhe njohuri të njëpasnjëshme si me anë të Profetëve, ashtu dhe me anë të gjuhës së dukurive dhe ngjarjeve që ndodhin në gjithësi. Lidhur me këtë specifikë, në një ajet të Kuranit thuhet kështu: “Vallë, a dinë ndopak ata për jetën tjetër!? Përkundrazi! Ata dyshojnë në të, ata janë të verbër ndaj saj.” (Neml, 27/66)
Ky ajet tregon se, pavarësisht nga bollëku i argumenteve dhe provave mbi ahiretin, në këtë çështje, te një sërë njerëzish nuk është formuar asnjë akt informativ dhe ideor për shkak se veprojnë në injorancë dhe verbëri.
Kurani u ka folur njerëzve duke marrë për bashkëbisedues mendjen dhe arsyen e tyre. Fakti që në shumë vende të Kuranit përdoret shprehja “ulu’l-erbab” që do të thotë posaçërisht “zotërues të mendjes/arsyes së padëmtuar nga kufizimi dhe subjektivizmi”, është shembulli më i hapur i kësaj. Sepse me anë të arsyes dhe vullnetit realizohet njohja e diçkaje dhe, si rezultat i kësaj, dhënia e vendimit përfundimtar. Duke u nisur nga kjo, mund të thuhet se meditimi në kuptimin Kuranor është përdorimi i arsyes, në ecurinë e kërkimit të së vërtetës, në mënyrën më të mirë dhe në vendin e duhur. Vetëm me anë të një meditimi të tillë mund ta shohë arsyeja të vërtetën pas njohurive të arritura.
Arsyetimi mbështetur në hamendje dhe supozimin
Mohuesit s’kanë në dorë asnjë mbështetje shkencore mbi mosqenien e një jete tjetër në fund të kësaj jete. Mendimet sipas të cilave njeriun e asgjëson vetëm koha dhe se prej tij nuk mbetet pas tjetër gjë veç dheut e pluhurit, në të vërtetë, nuk janë gjë tjetër veç hamendësime apo supozime të mohuesve të ahiretit. Ata nuk mund të shkojnë më tutje se të thonë “ne nuk e dimë se ç’do të ndodhë pas kësaj jete; njeriu, krejt si një orë, me kohë ndalon dhe asgjësohet”! Në të vërtetë, pretendimet e tyre nuk kanë ndonjë themel racional dhe logjik, por ata ashtu dëshirojnë të jetë!
Kurani e parashtron qartazi me këtë ajet faktin që shumica e mohuesve mbështeten në hamendësimin dhe supozimin si shfaqje të parapëlqimit prej tyre të nënvleftësimit dhe injorancës:
“Shumica e tyre veprojnë vetëm sipas hamendjes. Në të vërtetë, hamendja nuk e zëvendëson aspak të vërtetën.” (Junus, 10/36)
Fushat në të cilat njeriu flet duke u mbështetur mbi supozimin, në të vërtetë, nuk janë fushat ku ai ka informacion dhe njohuri. Prandaj kurrë nuk është e mundur që njeriu ta arrijë të vërtetën në një specifikë ku nuk ka njohuri pa u mbështetur në asnjë bazë, duke ndjekur një hamendësim të përbërë prej dëshirash dhe iluzionesh.
Prirja për imitim
Siç ndodh në shumë çështje të tjera, edhe në çështjen e jetës së pasme, një rol të madh ka fakti që njerëzit, pa e vënë veten në mundim për të mësuar nëse janë të drejta apo jo njohuritë që bëhen shkak për rrëshqitjen e tyre në mohim, kapen pas mendimeve të atyre që kanë në krye ose të atyre që përbëjnë shumicën. Me ajetin në vijim, Kurani tërheq vëmendjen për faktin që ata që imitojnë të parët pa u mbështetur në asnjë argument, shkojnë, porsi ata, në mohimin e ahiretit: “Por ata thonë, ashtu siç kanë thënë të mëparshmit. Ata pyesin: “Vallë, pasi të vdesim e të bëhemi eshtra e dhé, vërtet do të ringjallemi?! Kjo na është premtuar neve dhe të parëve tanë, por këto janë vetëm përralla të popujve të lashtë.” (Muminun, 23/81-83)
a-2 Faktorët subjektivë
Mes shkaqeve që çojnë në mohimin e jetës së ahiretit, Kurani përqendrohet edhe mbi një sërë faktorësh subjektivë. Këto pika mbi të cilat Kurani është përqendruar me përparësi, parimisht mund të përmblidhen nën tri tituj: 1) dashuria për këtë botë e kthyer në pasion; 2) dëshira për t’i vazhduar në mënyrë të pandërprerë harbimin (sjelljen e tepruar e të shfrenuar) dhe kërkesat seksuale; 3) mendjemadhësia ose krenaria.
Tani do të përpiqemi t’i shqyrtojmë dhe vlerësojmë këto shkurt.
Dashuria për këtë botë e kthyer në pasion
Dashuria për këtë botë dhe për jetën është e pranishme në krijimin e njeriut. Njeriu mundet t’i kënaqë me të tepërt në kornizën e hallallit nevojat, dëshirat dhe kënaqësitë e tij. Korniza e hallallit është e mjaftueshme për kënaqësitë pa pasur nevojë për të shkuar te gjërat dhe veprimet haram. Këtu, përsa i përket kuptimit më të qartë të çështjes, duam të bëjmë fjalë për qëndrimin shumë origjinal dhe të këndshëm të Bediuzamanit lidhur me këtë botë. Kjo botë ka tri fytyra:
Aspekti i parë: Kjo botë është një galeri artesh ku shfaqen emrat e Allahut. Sendet dhe dukuritë që ndodhin në botë janë si pasqyra ku reflektohen emrat e Allahut. Çdo qenie është një art i mrekullueshëm i Allahut, një libër, një letër e tij. Kjo fytyrë e botës është mjaft e bukur dhe e denjë për t’u dashuruar.
Aspekti i dytë: Sheh në jetën e pasme, ahiret. Është në këtë botë, ara ku mbillet ahireti. Rruga që shkon për në ahiret, kalon nga kjo botë. Ahireti fitohet me vlerësimin e kësaj bote në kornizën e kënaqësisë dhe pëlqimit të Allahut. Edhe kjo fytyrë, si e para, është e bukur. Është e denjë jo për përbuzje, por për dashuri.
Aspekti i tretë: Është fytyra që sheh vetëm nga ndjenjat e njeriut, që është perde indiferentizmi dhe pengesë për njohjen dhe lodër e ndjenjave dhe pasioneve të atyre që janë dhënë pas kësaj bote. Kjo fytyrë është e shëmtuar. Është e përkohshme, kalimtare, dhimbëse, gënjeshtare.
Kur çështjen e shohim nga ky këndvështrim, e kuptojmë se fakti që njerëzit të cilët kapen vetëm pas fytyrës së shëmtuar të kësaj bote dhe shohin në të çdo gjë, kridhen në kënaqësinë e kësaj bote, mendojnë vetëm për këtë botë pavarësisht nëse është e gjatë apo e shkurtër, priren vetëm pas kësaj bote dhe lidhin shpresa të pafundme ndaj saj, është njëri nga shkaqet që i çon ata në mohimin e jetës së pasme!
Duke aluduar pikërisht për faktin që pasioni pas kësaj fytyrës së shëmtuar të kësaj bote e bën njeriun ta harrojë përtejvdekjen, Kurani thotë kështu në një ajet: “Ata i gënjeu jeta e kësaj bote.” Menjëherë pas këtij ajeti të sures Araf theksohet se ata e kanë harruar se do ta shohin ahiretin. Kështu, tërhiqet vëmendja për faktin se si kënaqësitë e kësaj bote të shndërruara në pasion e bëjnë njeriun që të mos jetë në gjendje të mendojë dhe arsyetojë.
Për njerëzit e kënaqur me jetën e kësaj bote dhe të mbërthyer pas saj është mjaft e vështirë të mendojnë dhe arsyetojnë mbi një jetë tjetër të gjithmonshme dhe më të lartë. E shprehur ndryshe, është e vështirë që mendimi i atyre që e bëjnë këtë botë qëllim të ekzistencës së tyre, të zgjatet përtej saj!
Mendjemadhësia dhe krenaria
Shohim se një faktor tjetër që e çon njeriun në marrjen e një qëndrimi negativ në momentin e pranimit të jetës së pasme, është mendjemadhësia. Mendjemadhësia që do të thotë që njeriu të fryhet e ta shohë veten lart, është, në përgjithësi, qëndrimi kryeneç dhe një shkak për t’i mbuluar dritaret e natyrës krijimore të njeriut të hapura për kah Krijuesi. Faktin që mohuesit e ahiretit janë më shumë persona mendjemëdhenj dhe krenarë, Kurani e shpreh kështu me gjuhën e Profetit Musa (a.s): “Dhe Musai tha: “Unë i lutem Zotit tim dhe Zotit tuaj të më mbrojë prej çdo mendjemadhi që nuk beson në Ditën e Llogarisë!” (Mumin, 40/27)
Mendjemadhësia është një perde që e mbulon, që e verbon tejpamësinë. Prandaj, ndërgjegjja e mbuluar me mendjemadhësi nuk ka mundësi as t’i shohë mrekullitë e shkruara fletë-fletë në gjithësi, as ta pranojë ekzistencën e një jete përtej vdekjes, sepse, kur tejpamësia verbohet, edhe syri (shikimi) nuk vlen për gjë. Kurani bën të ditur se zemra e fryrë me krenari dhe nefsi (egoja) i mbajtur me të madh nuk do të bindet për të vërtetën e ahiretit dhe nuk do t’i nënshtrohet asaj: “Sa për ata që nuk i besojnë ahiretit, zemrat e tyre janë mohuese, kurse vetë, persona që mbahen me të madh!” (Nahl, 16/22)
Duke mos ua pranuar mendjemadhësia adhurimin ndaj Allahut dhe trajtimin si rob të Allahut, këta nuk kanë pranuar t’i dëgjojnë bazat e besimit të kumtuara nga Profetët dhe kanë dalë kundër tyre. E shprehur ndryshe, këta mohues që nuk duan ta pranojnë të vërtetën, e kanë lëshuar veten pas një kauze madhështie abstrakte dhe pas një fantazie madhështie të thatë.
