KËNDVËSHTRIMI YNË NDAJ SË SHKUARËS
Pyetje: Pas periudhës së Kalifëve të Mëdhenj, thuhet se mes Emevive, Abasive, Selçukëve dhe Osmanëve, “Filozofia e shtetit në shërbim të fesë u shndërrua në filozofinë fetare në shërbim të shtetit.” Kështu, u shfaqën përpjekje për t’i bazuar mbi këtë argument, tërë konfliktet ushtarake, politike dhe shoqërore. Vallë a po jetohet edhe në ditët e sotme një periudhë e tillë?
Kalifët e Mëdhenj janë njerëz të cilët zotërojnë vlerë mbi vlera. Ata janë të paprekshëm nga gjykimet e bazuara në kriteret tona. Ata që sot vënë në dyshim edhe hadithet dhe fjalët profetike, mund të kritikojnë edhe sahabët, madje edhe Kalifët e Mëdhenj. Në këtë pikë ne ndjekim parimin e pastërtisë së mendjes dhe gjuhës, dhe i përgjërohemi Zotit që gjuhët tona të mos na shpien në mëkat.
Sidoqoftë, pavarësisht nivelit të tyre të paarritshëm, Kalifët e Mëdhenj nuk janë në të njëjtin nivel mes njëri-tjetrit, madje edhe sahabët e nderuar që vijnë pas tyre – secilit prej tyre iu bëfshim kurban – nuk janë yjet polarë të të njëjtit pol. Ky është fakt. I Nderuari Ebu Bekr (radijallahu anh) ndante një afrimitet të fortë me të Dërguarin e Allahut dhe një skaj i këtij afrimiteti mbështetej te vetë Zoti. Pra, ajo miqësi e ngushtë përmbante vlerën e prirjes kah afrimiteti i Zotit…
Omeri i nderuar (r.a.) karakterizohej nga ashpërsia e tij ndaj mohimit të fesë, ndërkohë që i ulte flatrat e thjeshtësisë përballë besimtarëve, duke u shndërruar në shembull të modestisë… Sigurisht, në të njëjtën kohë, ai ishte gjithashtu përfaqësues i denjë dhe i vyer i drejtësisë dhe rrugës së drejtë. Në njëfarë mënyre, edhe pse Ebu Bekri i nderuar mund të duket dytësor në këto virtyte, ai qëndron disa hapa përpara, duke u mbështetur në parimin e “parapëlqimit të virtyteve të veçanta ndaj virtyteve të përgjithshme.”[1] E përsëris dhe theksoj, edhe njëherë: dikush që mund të jetë tre hapa mbrapa dikujt tjetër në lidhje me gjendjen e tij të përgjithshme, mund të jetë disa hapa përpara këtij të fundit përsa i përket një çështjeje tjetër specifike. Kështu, pavarësisht tërësisë së virtyteve të të tjerëve, mund të thuhet se Osmani i nderuar (r.a.) është një gjysmë hapi përpara tyre me dëlirësinë dhe pafajësinë e tij.
Altruizmi dhe sakrifica e Aliut (r.a.), krahas të qenit trim mbi trima, Hero i Patrembur dhe Dhëndër i Profetit, duhet llogaritur bashkë me faktin se nga soji i tij kanë ardhur shumë njerëz të shenjtë, deri në ditën e gjykimit, të cilët i kanë shërbyer fesë së pastër islame. Kjo përbën avantazh për të dhe i jep mundësinë të ulet në fronin e madhështisë që meriton. Ky është rezultat i shprehjes së “parapëlqimit të së veçantës ndaj së përgjithshmes” dhe nuk ka nevojë t’i hyjmë ndonjë llogarie tjetër.
Pavarësisht gjithçkaje, ashtu siç i pranojmë Kalifët sipas renditjes mes tyre, po ashtu duhet që edhe tërësia e umetit të pranojë se ata janë përpara gjithë të tjerëve.
Për sa i përket pyetjes, nuk e konsideroj plotësisht të drejtë shpehjen “Pas Kalifëve të Mëdhenj, mes Emeuive, Abasive, Selçukëve dhe Osmanëve mbizotëronte filozofia e fesë në shërbim të shtetit.” Si mes udhëheqësve Emeui, po ashtu edhe mes udhëheqësve të shteteve të tjera, mund të ketë pasur prej atyre që e kanë konceptuar në këtë mënyrë filozofinë e shtetit. Megjithatë nuk është e drejtë të thuhet se ishin të gjithë të atillë. Një tjetër gjë e gabuar është fakti se përpjekja për lartësimin e fesë i atribuohet vetëm periudhës së sahabëve… Muavija dhe të tjerët, madje edhe ata që mes tyre njihen si keqbërës, kanë kryer vepra shumë të bukura. Omer bin Abdulazizi, në veçanti, ia zbardhi faqen fisit të Emeuive porsi një trëndafil i çelur mes ferrave dhe në një kohë të shkurtër prej dy vitesh e gjysmë, ai arriti të kryejë vepra dhe zhvillime sa për një shekull të tërë…
Nga ana tjetër, edhe Harun Reshidi është një personalitet i rëndësishëm… Të qenit Mehdi është një nivel tejet i lartë, megjithatë Harun Reshidin e patën konsideruar si Mehdi në periudhën e tij. Po ashtu, Alparsllani mes Selçukëve ishte ndoshta një njeri shumë i afërt me nivelin e Mehdiut dhe përpjekjet e tij në emër të fesë nuk duhen nënvlerësuar. Sipas meje, Osmanët kanë qenë si vargmale të përbëra nga plot njerëz të majave të larta, sikurse Sulltan Fatihu. Që të gjithë ishin njerëz gjenialë, të niveleve shumë të përparuara. Ato që thuhen rreth tyre në veprën “Shexhere-i Numanije” janë pa dyshim të vërteta. Pas sahabëve të nderuar ata ishin përfaqësuesit më të denjë të detyrës së tyre. Është e vërtetë, se pas Fatihut ka pasur disa luhatje të lehta. Gjithsesi nuk duhet harruar se edhe gropat e tyre për ne na qëndrojnë mbi krye në lartësinë e kupolave.
Nga ky këndvështrim, mua nuk më duket e drejtë që mbështetja e shtetit te feja dhe lidhja midis shtetit dhe fesë të bazohet vetëm te Kalifët e Mëdhenj. Mendoj se ndjeshmëria e tepruar në lidhje me ndarjen e kalifatit nga sundimi, përkrahja e tepruar e Ehl-i Bejtit dhe hedhja e përgjegjësisë mbi Emeuitë, janë bërë shkak që njerëz si Mevdudi, në ditët e sotme, të sillen disi me fanatizëm. Në fakt, unë i përmend me dhembshuri njerëz të tillë, sepse Profeti Muhamed (pqmT) thotë: “Flisni për anët e bukura të të vdekurve!”[2] Megjithatë një person që shkruan në lidhje me shumë fusha dhe njihet si një njeri të cilit i ka peshë fjala, duhet të jetë më i kujdesshëm. Shkencat islame janë shumë të thella. Askush nuk duhet të flasë si njohës shumë i mirë i çdo fushe të mundshme. Rrjedhimisht, ashtu si kanë bërë Ibn Tejmije dhe një pjesë e uahabive, ndërkohë që synohet lartësimi dhe lavdërimi i Ehli Bejtit, dëmtohet pa dashur Aliu i nderuar (radijallahu anh) dhe Ehli Bejti.
Unë, personalisht, nuk e shikoj në këtë mënyrë çështjen dhe idetë mbi të cilat bazohet ai. Kurrsesi nuk i bashkohem mendimit se çdo ditë është më e keqe se e djeshmja. Ashtu siç e përmendëm edhe më parë, në veprën “Shexhere-i Numanije” thuhet se osmanët do ta drejtojnë shtetin sikurse sahabët. Këto fjalë janë thënë që në kohën e Selçukëve, pra shumë më herët sesa shfaqja e osmanëve në arenën historike. Kjo tregon se e nesërmja nuk është më e keqe se e djeshmja dhe se, në disa periudha të caktuara, mund të dilet prej gropave dhe të ngjiten (lartësohen majat… Kështu uljet pasohen nga ngritje. Edhe Kurani Famëlartë e mbështet parimin e “përsëritjes së ngjarjeve historike” dhe flet për “ato ditë… [që] i ndërrojmë midis njerëzve.”[3]
Nëse do ta trajtonim çështjen me një qasje tjetër, mund të thuhet se ngjarjet nuk ndodhin sipas një vije lineare, por se gjithçka ndodh në formën e një cikli që qarkullon vazhdimisht. Nëse sot është festë për disa njerëz, nesër do të jetë festë për disa të tjerë. Këtë fakt Ebu Sufjani e shpreh në Uhud me fjalët: “Edhe lufta është me radhë.”[4] Njëlloj siç ndodh edhe në koren e planetit Tokë, majat shemben, shndërrohen në gropa, dhe kësisoj shfaqen detet. Sigurisht, në të njëjtën kohë diku tjetër nisin të lartësohen maja. Në fakt në të njëjtën mënyrë ndodhin edhe ngjarjet sociale.
Duke nisur nga shekulli i tetëmbëdhjetë dhe me një ritëm më të shpejtë, deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë, ne kemi ecur tatëpjetë, derisa shekullin e njëzetë e arritëm të shembur përdhe. Tani ushqejmë shpresën se shekulli i njëzetenjëtë do të jetë shekulli kur ne do të ringrihemi sërish në këmbë dhe do të ngjitemi drejt majave. Ndoshta pas çerekut të parë të këtij shekulli, do të vijnë ato ditë të ndritshme të një madhështie që nuk është arritur as në periudhën osmane! T’i përmbledhim më poshtë këto që thamë, duke shtuar edhe ato që kemi ne për të thënë me fjalë të tjera:
Që nga themelimi i shtetit islam dhe deri më sot, krahas ndërprerjeve ndonjëherë, ka pasur edhe periudha të shpeshta kohësh të arta, kur shteti është ndërtuar duke marrë për bazë fenë, kalifatin ose udhëheqjen. Në këto periudha, shteti e përftonte fuqinë e tij prej fesë dhe mbështetej në udhëzimin e saj. Feja ishte një burim drite për rrugët ku kalonte shteti dhe kështu, e mbronte këtë të fundit nga rëniet në gabime apo nga ndjekja e rrugëve të mbyllura.
Në periudha të caktuara, udhëheqja dhe kalifati kanë marrë formën e mbretërisë, por me përjashtim të shumë pak prej tyre, këta shembuj të mrekullueshëm që e përfaqësonin udhëheqjen në formën e mbretërisë nuk i kishin lidhur kurrsesi mendjet dhe zemrat e tyre pas salltaneteve dhe pasurisë. Kjo ka qenë e vërtetë, që nga Tariku dhe deri te Sulltan Sulejmani. Kur Tariku arriti fitoren në Tolejtola, teksa shkelte me këmbë thesaret e mbretit, i drejtohej vetes me fjalët: “Dikur ishe një skllav, dje ishe komandant, ndërsa sot je fitimtar; por mos harro se nesër do të jesh nën dhe!” – Njëlloj si kjo thjeshtësi e Tarikut, edhe Sulltan Sulejmani, kur kthehej nga Viena, gëlonte me të njejtin shpirt teksa thoshte, me sinqeritet të përsosur: “Ndjeva pak krenari, prandaj sot ma shtroni shtratin në koridor.”
Njerëz të këtillë, të cilët e kishin thyer unin e tyre, i patën ulur deri në tokë flatrat e thjeshtësisë, edhe në periudhat kur kishin arritur kulmet e madhështisë. Kjo tregon se kjo madhështi qiellore është përjetuar shpesh mes nesh… Dhe vërtet, çdo gjë është kryer në përputhje me shpirtin e fesë dhe jeta i përshtatej kësaj ndjesie në tërësinë e saj. Por, ndonjëherë, edhe mes Emevive, edhe mes Abasive, edhe mes Karahanllinjve, edhe mes Ilhanëve, edhe mes Harzemëve, edhe mes Selçukëve, edhe mes Osmanëve, ka pasur prijës që e kanë konsideruar parësor sundimin dhe shtimin e pasurisë, duke nënvlerësuar fitimin e kënaqësisë së Zotit. Zoti na i faltë të metat, si neve, ashtu edhe atyre!
Gjithsesi, është e paarsyeshme që për shkak të disa rasteve të veçanta, ta nënvlerësojmë atë shtet të artë. Dhe në fakt, për ne një gjë e tillë nuk është aspak e lejueshme, sepse Kurani na këshillon që t’i kujtojmë paraardhësit tanë me lutje.
Për më tepër, salltanati i përjetuar në atë kohë nuk ishte një mbretëri e mirëfilltë. Ai ishte thjesht ngritja e një flamuri për hir të përhapjes së emrit të Zotit dhe një sjellje fisnike dhe kryelartë ndaj armiqve që ngrinin hundët në qiell me krenari dhe kryelartësi. Feja e lëvdon një sjellje të tillë.
Në ditët tona po përjetohet jeta e varrit e këtyre parimeve. Rrjedhimisht, neve na takon të gjejmë pikat e përbashkëta në rrugën e dialogut me gjithkënd dhe ta shndërrojmë këtë dialog në një formë të integrimit me tërë botën.
[1] Bediuzaman Said Nursi, Fjalët, Fjala e Njëzeteshtatë, Shtojcë, fq. 764.
[2] Tirmidhi, xhenaiz 34; Ebu Davud, edeb 42.
[3] Al-i Imran, 3/140
[4] Buhari, megazi 17; Ahmed ibn Hanbel, el-Musned 1/287.
