UNITETI I FEVE (!)
Pyetje: Duke u nisur nga pikat e përbashkëta të feve, në Perëndim qarkullon mendimi se “Burimi i të gjitha feve është një, prandaj të gjitha fetë duhen bashkuar në një të vetme.” Si duhet të jetë qëndrimi ynë ndaj këtyre ideve?
Para së gjithash dua të sqaroj se ky nuk është problemi ynë. Po, një çështje e tillë është aspekti i mosdallimit të feve nga njëra-tjetra. Për sa i përket burimit, ne nuk i konsiderojmë ndryshe as Krishterimin, as Hebraizmin, as Islamin. Përkundrazi, meqë nën dritën e ajeteve dhe haditheve atyre u jepet emri Popujt e Librit, ne përpiqemi ta kalibrojmë qëndrimin tonë ndaj tyre sipas asaj vije. Për shembull, ndërkohë që ne nuk mund të martohemi me një ateist, mund të martohemi me një të krishterë dhe mund të hamë mishin e prerë nga një hebre… Një tjetër shembull që mund të jepet në lidhje me këtë çështje është Omeri i nderuar (radijallahu anh). Duke pasur parasysh se disa besime të adhuruesve të zjarrit kishin disa veçori të përafërta me bazat e besimit islam, ai i ka konsideruar edhe ata në statusin e Popujve të Librit. Madje në ditët tona, dijetarë të vyer, si Muhamed Hamidullahu ndajnë të njëjtin mendim edhe në lidhje me Brahmanizmin. Për më tepër, ka edhe nga ata që e përfshijnë edhe Budizmin në këtë kategori.
Nëse deklaratat e studiuesve janë të sakta, Buda ka qenë një reformues, sikurse Martin Luteri dhe nga ky këndvështrim, Budizmi mund të jetë një shkollë fetare brenda Brahmanizmit. Sërish sipas përcaktimeve të tyre, Budizmi nuk ka huazuar aspektet teologjike të Brahmanizmit, por ka zhvilluar një sistem bazuar në aspektet e lidhura me moralin. Nga ky këndvështrim, është çështje tjetër nëse një sistem i tillë mund të konsiderohet si fe ose jo, sepse sipas asaj çka ne konceptojmë, feja është “një përmbledhje ligjesh hyjnore që i nxit njerëzit të shkojnë grupe-grupe drejt veprave të mira me vullnetin e tyre.” Atëherë, edhe nëse Budizmi nuk mund të quhet një fe e mirëfilltë, bazuar në përkufizimin e fjalorit, mund t’i thuhet “fe”, në sensin e metodës, sistemit, apo shkollës. Krahas kësaj, porta jonë e diskutimeve është gjithnjë e hapur. Nuk i dihet, ndoshta edhe sistemi budist mbështetet në një të vërtetë ku bazohen fetë hyjnore dhe ndoshta është një fe e ndryshme prej Brahmanizmit.
Meqë dolëm këtu, dua t’ju tërheq vëmendjen në një pikë tjetër, edhe pse nuk ka një lidhje direkte me çështjen. Sipas mendimit tim, nëse Kurani Famëlartë nuk do ta kishte shpjeguar thelbin e kulluar të besimit të krishterë dhe Profetin Isa (alejhis’selam), ne do ta kishim shumë të vështirë ta kuptonim Krishterimin nëpërmjet trajtës së tij të shformuar të ditëve të sotme. Do të kishim vështirësi dhe nuk do ta perceptonim dot botëkuptimin e trinitetit, përmbledhjes së parimit se “njëshi është tre dhe treshi është një.” Ndërkohë, nëse Kurani Famëlartë nuk do të na kishte ofruar shprehje sqaruese dhe të ndritura në lidhje me profetët, Musain, Jushan, Harunin, Sulejmanin dhe Davudin (alejhis’selam), për ne do të kishte qenë e pamundur, që ne t’u jepnim këtyre profetëve të mëdhenj një vend mes besimit të palëkundur të njëjësisë. Për shembull, sipas burimeve hebraike, njëri prej tyre është filozof, njëri pijanec, ndërsa tjetri një imoral, i cili kryente vepra të shëmtuara me vajzat e veta… Është e pamundur që një mentalitet i këtillë të quhet “fe”, i cili u bashkangjit profetëve vepra që nuk do t’i kryente as njeriu më i ulët. Nga ky këndvështrim, mund të thuhet se edhe Budizmi ka rënë pre e fatkeqësisë së deformimit.
Vetëm Budizmi? Sigurisht që jo. Mund të marrim shembullin e Sokratit. Ne nuk zotërojmë mundësinë e të mësuarit të mendimeve të tij nga vetë pena i tij, sepse çdo gjë rreth tij është transmetuar nga nxënësit e tij. Por, për sa kohë që ka qenë Platoni nxënës i Sokratit, sa ka arritur ai ta kuptojë mësuesin e vet dhe sa ka arritur të na i përçojë saktë mësimet e tij? Këto janë tërësisht të paditura për ne. Megjithatë bazuar në mendimin e gjerë, tek Sokrati mund të dallohet një besim në Zot.
Po, ndodh shpesh që duke kaluar dorë më dorë dhe brez pas brezi mendimet e humbin formën e tyre të kulluar origjinale. Në fakt, do të ishte mirë sikur të ndodhte vetëm kaq. Krahas humbjes së pastërtisë në origjinalitetin e shprehjes, bëhet fjalë edhe për ndryshime të kuptimit, të cilat përbëjnë një tjetër dimension deformimi.
Të gjitha këto mendime është e pamundur t’i shpjegojmë nëpërmjet mësimeve të Islamit. Por injoranca e verbër na ka sjellë edhe ne në këtë gjendje. Nëse nuk do të kishte ekzistuar përpjekja, bashkimi dhe uniteti i umetit, për katërmbëdhjetë shekuj, në lidhje me këtë temë, edhe ne do të kishim vështirësi që ta kuptonim Aliun e nderuar (r.a.).
T’i rikthehemi pyetjes. Edhe nëse kanë rënë pre e deformimit dhe ndryshimeve, është e vërtetë se Krishterimi, Judaizmi, Brahmanizmi, Budizmi, idhujtaria ndaj zjarrit dhe të tjerë, mbështeten në disa parime të përbashkëta. Për shembull, ekzistenca e Zotit, profetësia, ringjallja, drejtësia dhe adhurimi janë disa prej tyre. Ka dhe shembuj të tjerë si varrosja e të vdekurve, mbulesa e femrave, etj. Pothuajse në të gjitha fetë, të vdekurit varrosen, me përjashtim të disa njerëzve që veprojnë në kundërshtim me mënyrën e jetesës së shoqërisë prej shekujsh, dhe thonë: “Ma digjni kufomën!” – Po ashtu, edhe mbulesa pranohet dhe zbatohet nga femra të çdo besimi fetar. Madje, deri së afërmi, edhe hebrenjtë në vende të ndryshme të botës e mbulonin kokën dhe kjo tregon ekzistencën e disa vlerave të përbashkëta, mbi të cilat mbështeten besimet fetare. Sigurisht, ekzistojnë edhe shumë parime të tjera, që janë ndryshuar apo deformuar, edhe pse në Islam nuk shfaqen si të tilla.
Brenda kësaj kornize është shumë e vështirë të gjenden dhe të bashkohen parimet e detajuara, apo origjinale, në formën që kanë ardhur prej Zotit. Edhe Zoti (xhel’le xhelaluhu), parimet nga të cilat është i kënaqur i ka përcaktuar në mesazhin e profetit pasardhës, duke i ndryshuar disa prej tyre. Në fund ka dërguar Profetin Muhamed (paqja qoftë mbi Të), i Cili nëpërmjet Kuranit dhe Traditës Profetike (Sunetit), ka përmbushur detyrën e Tij të ndreqjes, ripërtëritjes ose themelimit.
Po, nga një këndvështrim, Ai është ndreqës, sepse ka ndrequr ato pika, të cilat qenë deformuar prej rregullave të mëparshme. Ai është ripërtëritës, sepse paralelisht me ndryshimin e rrethanave, ka përshtatur edhe shumë parime të tjera. Ai është gjithashtu themelues, sepse ka qenë themeluesi i një feje të re, nga A-ja tek Zh-ja. Rrjedhimisht, është krejtësisht e panevojshme përpjekja për të ribashkuar fetë në një të vetme. Islam është emri i fesë dhe realizimit të një vepre të këtillë nga Zoti. Disa prej ajeteve kuranore na e bëjnë të ditur këtë të vërtetë. Për shembull: “Sot jua përsosa fenë tuaj, e plotësova dhuntinë Time ndaj jush dhe zgjodha që Islami të jetë feja juaj,”[1]“Kush kërkon tjetër fe përveç Islamit, nuk do t’i pranohet,”[2]“Feja e vërtetë tek Allahu është vetëm Islami.”[3]
Për më tepër, parimi “Rregullat e mëparshme, për aq kohë sa nuk janë deformuar, janë edhe rregullat tona.”[4] – është një tjetër tregues i faktit se një sipërmarrje si kjo është e panevojshme.
Por ja që nuk mund të themi dot gjë nëse mendime dhe iniciativa të tilla nuk kryhen në emër të fesë, por në emër të kulturës. Fundja, feja dhe kultura janë dy gjëra të ndryshme. Edhe pse kultura ka disa aspekte që burojnë apo ushqehen prej fesë, është e pamundur që ajo të njehsohet me fenë. Nga ky aspekt, sado të dobishme të jenë nisma të këtilla në lidhje me dijen, kulturën dhe qytetërimin, mendoj se është i kotë një botëkuptim i këtillë. sanskrit, i fesë.
Së fundmi, dua të shtoj edhe diçka: mendime si ky nuk i përkasin shekullit në të cilin jetojmë. Ka pasur edhe më parë nisma dhe punime për unifikimin e feve, por asnjëra prej tyre nuk ka qenë e suksesshme. Për shembull, Ekber Shahu mund të ketë pasur një qëllim të mirë, por duke mbetur nën efektin e Hinduve, pati thënë: “Të marrim një element nga çdo fe dhe të krijojmë një fe të vetme” – dhe është bërë shkak që të burgoset një personalitet i lartë si Imam Rabaniu.
Sot edhe Garaudy (ose ndokush tjetër në Spanjë) mund të jenë shfaqur me të njëjtin mendim. Por këta persona, të cilët gjatë një pjese të mirë të jetës, u kanë mësuar të tjerëve një sistem tërësisht në kundërshtim me Islamin dhe që më pas janë shfaqur gjoja si myslimanë, po kryejnë një vepër pa e përvetësuar gradualisht Islamin në karakterin e tyre, pa e bërë atë një pjesë të pandashme të natyrës së tyre dhe pa pastruar mbetjet e femohimit nga organizmat e tyre. Ata janë hedhur në një oqean të thellë, ende pa mësuar të notojnë, duke treguar se nuk e njohin plotësisht veten e tyre.
Po, njeriu është një qenie e prirur ndaj deformimeve të karakterit. Për shembull, Ibn Tejmije, edhe pse është një personalitet i botës islame, njihet për reagimet e tij të ashpra dhe mendimet radikale. Megjithatë, shkaku i radikalizmit të tij ishin gjithashtu edhe njerëzit që e tepronin me respektin ndaj varreve dhe ndiznin qirinj nëpër tyrbe. Prandaj, njerëzit duhet të jenë shumë të kujdesshëm. Duhet të tregojnë një ndjeshmëri shumë të madhe, që të mos i kryejnë veset që i bashkëngjiten karakterit të tyre dhe sidomos, të mos mbeten nën ndikimin e njerëzve përreth në lidhje me këtë temë. Ata duhet të ndjekin gjithnjë rrugën e vlerësimit të ngjarjeve brenda kritereve të Kuranit dhe të Sunetit. Gjithashtu, nuk duhet të harrojnë se edhe ata do të sprovohen me provat e devijimit.
Prandaj, njeriu duhet ta shtrëngojë vullnetin e vet dhe duhet ta kërkojë brenda fesë për të cilin Zoti thotë “jam i kënaqur”, rrugët që e shpien drejt përsosurisë njerëzore. Duke u hipur mjeteve që kanë përdorur profetët dhe njerëzit e lartë të mëhershëm, duhet të arrijnë vendmbërritjen e synuar. Në të kundërt, mendimet që e shtyjnë të bëjë origjinalitete, apo të shpikë gjëra të reja, mund ta braktisin në mes të rrugës, dhe pikërisht atëherë, këta njerëz shpallen të humbur në brezin e fitores.
[1] Ma’ide, 5/3.
[2] Al-i Imran, 3/85.
[3] Al-i Imran, 3/19.
[4] el-Xhuvejni, el-Burhan fq. 330; el-Gazali, el-Mustafa fq.165.
